Het NCVS krijgt regelmatig vragen over de diagnose ‘seksverslaving’ en hoe behandelaren daarmee omgaan. In dit artikel gaat Lisa van Keulen (van NCVS) dieper in op het debat over de betekenis van seksverslaving en welke plek seksverslaving heeft binnen het zorgsysteem.
‘Seksverslaving’ is een controversiële term in de wereld van de psychologie. Onderzoekers, behandelaren en mensen die zelf lijden aan seksuele verslavingspatronen zijn al jaren met elkaar in discussie over welke plek een seksverslaving heeft en zou moeten krijgen binnen het zorgsysteem. Zou seksverslaving bijvoorbeeld erkend moeten worden als ‘stoornis’?
Duidelijkheid in de DSM
Voordat we ons verdiepen in dit debat, is het belangrijk om de huidige staat van de seksverslaving binnen de psychologie onder de loep te nemen. ‘Seksverslaving’ als psychische stoornis is namelijk niet opgenomen in de nieuwste Diagnostic and Statistic Manual of Mental Disorders (DSM-5). De DSM-5 is het handboek dat in Nederland gebruikt wordt om mentale stoornissen te beschrijven, identificeren en te classificeren. In vorige versies van de DSM werden seksverslaving en aanverwante stoornissen wél benoemd.
In een ander handboek dat internationaal vaak gebruikt wordt – de ICD-11 – is er wel een soortgelijke stoornis opgenomen, namelijk de ‘compulsieve seksuele gedragsstoornis’. Welke diagnose je krijgt, kan dus per cultuur en land verschillen. In Nederland is ‘seksverslaving’ geen officiële diagnose, maar dit betekent niet dat je er geen behandeling voor kunt krijgen. Er staan namelijk wel meer psychische aandoeningen niet in de DSM, terwijl deze wel degelijk in de praktijk voorkomen. Hoe dit werkt, leggen we uit.
Dat de term ‘seksverslaving’ niet in de DSM-5 staat, komt omdat de belangrijkste beroepsorganisatie in de psychologie – de American Psychiatric Association (APA) – de stoornis niet officieel erkent. Stoornissen worden pas erkend als hier een zeer uitgebreid en langdurig onderzoek naar is gedaan. Daardoor worden bij elke nieuwe uitgave van het handboek stoornissen aangepast, toegevoegd of verwijderd. Onderzoek naar seksuele aandoeningen is lang onderbelicht geweest, waardoor er nog veel kennis over ontbreekt. Inmiddels is onderzoek naar hyperseksuele aandoeningen in opmars, maar door onder andere het maatschappelijk stigma, cultuurgebonden normen en waarden en wetenschappelijke uitdagingen, is het niet makkelijk om de term ‘seksverslaving’ te kaderen. Deze kaders zijn wel nodig als een aandoening een plek in de DSM wil krijgen.
Een imperfect handboek
De DSM-5 wordt gezien als een handig en wetenschappelijk diagnostisch hulpmiddel, maar wordt ook veel bekritiseerd door de harde, classificerende kern en de moeilijk te maken vertaalslag van het boek naar de praktijk. Dat classificatiesysteem wordt benadrukt door tegenstanders van de DSM-opname van seksverslaving.
Over het algemeen ervaren mensen met een seksverslaving namelijk dat hun seksualiteit out of control is, tot op het punt dat het henzelf en hun omgeving significant schaadt. Hoe dit controleverlies er echter uitziet, hoe lang en hoe vaak het voorkomt en in welke context, is zeer uiteenlopend binnen deze groep. Duidelijke afbakening is belangrijk volgens de APA. Enerzijds een nobel standpunt over de orde die op deze manier wordt gecreëerd in de wirwar van klachten, anderzijds kortzichtig; ieders probleem is immers uniek, net zoals ieder mens uniek is.
De DSM-5 is in deze zienswijze dus een uitgebreid onderbouwd maar tegelijkertijd imperfect en zwart-wit denken bevorderend handboek.
Seksverslaving in de praktijk
De laatste DSM werd ruim 10 jaar geleden gepubliceerd. Sinds die tijd is er heel veel onderzoek gedaan naar seksualiteit. Zo is de algemene wetenschappelijk overtuiging nu dat een seksverslaving en andere verslavingen (alcohol, drugs etc.) op een vergelijkbare manier ontstaan. Daarnaast wijst neurologisch onderzoek op overeenkomsten in de hersenen van individuen met een seksverslaving en individuen met een andere verslaving.
De psychische evidentie pleit ook in het voordeel van een officiële erkenning van de stoornis: een seksverslaving veroorzaakt klinisch lijden, heeft negatieve gevolgen voor het individu in kwestie en diens omgeving en ontwricht het dagelijks leven. Maatschappelijk gezien zou de erkenning van de stoornis het stigma verminderen en bijdragen aan de kwaliteit van de zorg. Volgens veel experts lijken de voordelen voor het opnemen van de stoornis in het diagnostisch handboek steeds zwaarder te wegen.
Dit komt ook door de stijging van het aantal mensen in de gezondheidszorg die zich melden met seksuele verslavingspatronen. In de praktijk wordt de ‘seksverslaving’ als psychische stoornis daardoor wel erkend.
Er heerste veel onvrede bij behandelaren die het probleem van dichtbij zagen, maar niet wisten hoe moest worden gehandeld door onduidelijkheid over behandeling en diagnose (of eerder: vanwege het ontbreken van de DSM-classificatie). Als gevolg hiervan is er in 2018 door professionals, zorgaanbieders en verzekeraars een GGZ-zorgstandaard ontwikkeld speciaal voor seksverslaving.
Op deze manier kan seksverslaving passend behandeld worden en kan de behandeling ook worden vergoed. Dat een stoornis niet in een handboek staat, betekent niet dat deze helemaal niet bestaat. Wel vereist de behandeling van een stoornis waar minder over bekend is extra zorgvuldigheid. Hierdoor moet er door behandelaren goed nagedacht worden over de aard van de problematiek. ‘Seksverslaving’ als fenomeen is zelden opzichzelfstaand; de seksuele excessiviteit ontwikkelt zich bijvoorbeeld vaak in relatie tot stress (in het algemeen), verveling of er spelen comorbide stoornissen zoals ADHD, ASS en/of depressie.
Totaalaanpak
Door deze diversiteit van oorzaken is het van groot belang dat het onderzoek naar nadelige seksuele uitingsvormen verder onderzocht wordt. Er moet meer (peer-reviewed) neurobiologisch en psychologisch onderzoek gedaan worden om stevige fundamenten te leggen rondom de diagnose en behandeling van seksuele problematiek.
Daarnaast moet er rekening worden gehouden met de invloed van cultuur en omgeving: In hoeverre spelen onze culturele normen rondom gangbare (monogame) relaties een rol in het bestempelen van iemand gedrag als een ‘aandoening’? Deze sociaal-culturele invloeden maken standaardisatie van de stoornis in de DSM nog complexer.
Ook al is de opname van seksverslaving in de DSM misschien nog voorbarig, het Nederlandse zorgsysteem heeft de de term ‘seksverslaving’ in de praktijk wel degelijk erkend. Hierdoor kunnen mensen voor wie een seksverslaving hun dagelijkse realiteit is, de juiste kwalitatieve – en vergoede – zorg krijgen.
Tot slot: Een diagnose seksverslaving kan voor patiënten weliswaar als een bevestiging worden ervaren -en het administratieve proces en verzekeringsaspecten vereenvoudigen- deze diagnose hoeft daarmee niet vanzelfsprekend een centrale rol te krijgen in de behandeling. Uiteindelijk worden geen diagnoses (of stempels) behandeld, maar mensen en hun unieke problematiek.
Aanpak NCVS
Voor behandelaren, zoals het NCVS, is het van belang verder te kijken dan de diagnose zelf, en iemands problemen, symptomen en systeem te analyseren en uit te gaan van ieders individuele kracht.
Wat het NCVS uniek maakt is dat het als de enige instelling in Nederland gespecialiseerd is in seksuele verslaving. De behandelaren van NCVS zijn allemaal gespecialiseerd in seksuele problematiek en in onderliggende factoren zoals zelfbeeld, het systeem, hechting en/of trauma. Samen met de cliënt kijken we uitgebreid naar wat de beste mogelijkheden zijn voor een succesvol traject, waarbij we unieke en effectieve behandelingsopties aanbieden zoals de Hall Recovery Course. Lees hier meer over de Hall Recovery Course.
Geschreven door Lisa van Keulen (van NCVS)
De foto: is genomen door Alex Green.
